کلات نادری در شمال شرقی ایران قرار دارد و از شهرستان های خراسان رضوی است. شهرستان کلات نادری، 180 کیلومتر با جمهوری ترکمنستان مرز مشترک دارد.

كتيبه کلات به دستور نادر شاه نوشته شده است و شعر تركي از “گلبن افشار” در ثنای نادر پسر شمشير می باشد.

برج ارغوانشاه از کف رودخانه حدود 40 متر ارتفاع دارد و زمانی ورود و خروج به قلعه طبیعی کلات از این برج کنترل می شد.

این محوطه شامل ۲۸۰ سنگ افراشته باستانی است که دیرینگی آن‌ها بیش از ۶ هزار سال پیش میلاد برآورد می‌شود و قدمت این مناطق به دوران اواخر مفرغ و دوره نوسنگی و مس سنگی و نیز اوایل آهن مربوط است.

این سنگ‌افراشته‌ها با ارتفاع متفاوت ‪ ۷۰‬تا ‪ ۳۶۰‬سانتی متری که اکثرا منقوش به اشکال انسان هستند. طرح انسان‌های حک شده بر روی سنگ‌ها به شکل افرادی دست به سینه و معمولا بدون دهان است و تاکنون فقط هفت قطعه این نوع سنگ – افراشته‌ها در منطقه حکاری کردستان ترکیه و یک قطعه هم در قپوزستان آذربایجان یافت شده‌است.

وسعت محوطه شهریری ۴۰۰ هکتار است و در ۶۰ کیلومتری غرب اردبیل، ۲۵ کیلومتری شرقی مشکین‌شهر، یک کیلومتری شمال روستای پیرازمیان و در کنار رودخانه قره سو واقع شده‌است.

محوطه شهریری از سه قسمت معبد، قوشاتپه و قله تشکیل شده‌است و سنگ‌افراشته‌های این محل با فرسایش و تخریب زیادی روبه‌رو هستند و در فروردین ۱۳۹۰ گردباد باعث ویرانی بخشی از این محوطه شد.

محوطه باستانی «شهریری» در سال ۱۳۸۱ از سوی میراث فرهنگی استان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. از زمان پیدا شدن این محوطه تاکنون، هشتاد درصد آثار آن از میان رفته‌است.

از آنجا که انسانها بیشتر از مصرف خودشان تولید داشته اند تجارت شروع شده است. در ابتدا تجارت در داخل کشور و بعد به مرور زمان خارج از کشور و به مکانهای بسیار فراتر از مرزهای کشورها رسیده است. مثل همین دوران خودمان ، در دوران باستان مردم نیازهای خود را از طریق صادرات و واردات تامین می کردند

در دوران باستان تجارت به دو روش زیر انجام می شد

1- راه دریایی : با تکنولوژی آن زمان کشتی سازی انجام می شد . اگر به تکنولوژی کشتی سازی آن زمان توجه کنیم تجارت از این راه با خطرات جدی و زیادی مواجه بود. کشتی هایی که در طول سفر غرق شده اند باعث تحقیقات باستانشناسی و دفینه یابی شده است

2- راه خشکی : تجارتی بود که با استفاده از حیوانات چهارپا انجام می شد(تجارت کاروان) همانطور که میدانید جاده ابریشم از کشور ما عبور کرده است ، این برای حمل ثروت شاه راه اصلی بوده و باعث ثروتمند شدن مناطق عبور راه شده بود. در فواصل مختلفی که کاروان می توانست در طول روز طی کند امکانات اجتماعی  و کاروانسراهایی درست شده بود

جاده ستون اصلی تجارت است ، از هر منطقه ای که جاده عبور کرده آن منطقه ثروتمند شده ، هر چقدر که انسانها امکان این را داشته باشند که بتوانند محصولات خود را راحت تر و سریع تر حمل کنند . بیشتر رشد کرده و ثرتمند خواهند شد و همچنین  به غنی سازی فرهنگی و فعالیت اجتماعی محلی در طول معاملات کمک خواهد کرد

کاوش در منطقه جغرافیایی و رابطه آن با راه تجارت را باید بررسی کنیم ، اگر به راه تجارت به راحتی وصل بشود آن موقع منظقه ای را که کاوش می کنیم درست است. اکنون میتوانید تحقیق و کاوش خود را شروع کنید و مطمئن باشید که در نتیجه کاوش دست خالی برنخواهید گشت

فقرا نه دارایی و نه مقبره ای دارند ، ثروتمندان هم مقبره و هم دارایی دارند . کسانی صاحب دارایی و ثروت خواهند شد که از طریق تجارت پول خوبی را بدست خواهند آورد

مکتب نگارگری بغداد در دوران حکومت آل جلایر به مکتب نگارگری جلایری مشهور است. این مکتب که وامدار   تمام رهاوردهای مکتب بغداد سده 6 و مکتب تبریز اول دوران ایلخانی است، مکتب تبریز- بغداد نیز نامیده می   شود.

در دوران جلایری تحول دیگری نیز رخ داد و آن ابداع خط نستعلیق توسط میرعلی تبریزی بود و از آن به بعد برای  متون کتب ادبی فارسی نظیر شاهنامه و خمسه و... از این خط        زیبای فارسی بهره گرفته شد.

از تحولات دیگر این دوران می توان به استفاده از تشعیر در حاشیه کتب خطی برای زیباسازی زمینه اشاره کرد  که هرچند متاثر از هنر چینی بود ولی در دوران های بعدی چهارچوبی ایرانی به خود گرفت . نمونه های تشعیر   این دوران می توان به تشعیرهای بکار رفته در حاشیه دیوان سلطان احمد جلایر اشاره کرد.

اگر مکتب شیراز سده 8 بیشتر یه موضوعات رزمی و دلاوری به تاثیر از هنر ساسانی می پرداخت و یا مکتب تبریز اول به تاثیر از واقعگرایی چینی، موضوعاتی واقعی و تاریخی را مد نظر قرار داد، مکتب دوران آل جلایر به  موضوعات تغزلی و عرفانی و عاشقانه توجه ویژه نمود . این دست کتب مانند دیوان جواجوی کرمانی و خمسه نظامی در این مکتب تهیه و طبع شد.

هنرمندانی چون احمد موسی که در مکتب تبریز رشد یافته بودند با تربیت شاگردانی چون شمس الدین میراث هنری خود را منتقل کردند و قوام و ثمر این میراث در همامیزی با هنر ایران( ادبیات) و بغداد(کتابت) به ظهور هنرمند بزرگی چون جنید بغدادی ( جنید سلطانی) منجر شد.

افرادی مانند شیخ اویس و فرزندش سلطان احمد به حمایت از هنرمندانی این چنین همت گذاشتند و اولین قدمهای برای زمینه سازی درظهور یک مکتبی کاملا ایرانی مانند مکتب هرات در همین دوره برداشته شد.

آل جلایر از سلسله های محلی ایران بودن که از سال 740 تا 813هـ. در عراق و آذربایجان حکومت می کردند. تبار آنها به مغولان می رسید و پس از فروپاشی ایلخانان در سال 736هـ. از برای کسب قدرت به پا خاستند و شیخ حسن بزرگ جلایری توانست پس از درگیری های طولانی با آل چوبان بر بخشی از غرب ایران استیلا یابد. پس از شیخ حسن بزرگ فرزند او شیخ اویس به حکومت رسید و قلمرو خود را تا تبریز گسترش داد. پس از او نیز پسرش بزرگش سلطان حسین به سلطنت رسید که در نهایت توسط برادرش سلطان احمد کشته شد. دوران حکومت سلطان احمد مصادف با برآمدن تیمور از شرق ایران بود. وی چندین بار به مبارزه با تیمور پرداخت و در نهایت به دست رقیب خود قرایوسف قراقویونلو به سال 813هـ. به قتل رسید و بدین ترتیب دفتر حکومت آل جلایر بسته شد.

به دلیل آنکه هم شیخ حسن بزرگ و هم فرزندانش افرادی هنر دوست و هنرپرور بودن و خود علاوه بر خطاطی در نقاشی نیز دستی داشتد، هنر کتابت در دوران ایشان دارای تحولات خاصی شد.

خصوصیات

 در مکتب جلایری، دیگر اثری از واقعگرایی مکتب تبریز اول نیست. شاید به دلیل روحیه هنری حاکمان جلایری، موضوعات عاشقانه و عارفانه و تغزلی در این دوران موضوع کتب خطی و به تبع آن نگارگری قرار می  گیرد.علاقه به نمایش طبیعت شاعرانه ادب فارسی و تصویرسازی از جهان خیالی و فضای بیکران، هماهنگی میان پیکره و منظره، تفکیک سازی فضا، بکارگیری طیف وسیع رنگی از دیگر خصوصیات این مکتب است.

 در مکتب جلایری بر خلاف مکاتب پیشین ، پیکره ها نه در پلان جلو بلکه در پلانهایی عقب تر ترسیم شده اند  و     به همین دلیل کوچکتر اند و دست نقاش برای پرداختن به طبیعتی پر از عناصر ریز و تزئینی و ظریف باز  است.   در نگاره های بجای مانده از دوران جلایری منظره و طبیعت مانند یک فرش پر نقش و نگار با ظرافت تمام تصویر شده است.

     از دیگر ویژگی های خاص مکتب تبریز- بغداد می توان به اختصاص یافتن یک برگ کامل برای نگاهر اشاره   کرد.   تا پیش از این همیشه نقاشی و متن نگارشی با هم تصویر میی شد ولی از این دوران به بعد برای نگاره ها ، صفحه ای جدا تعبیه شد و کادری نیز در داخل نگاره برای نوشتن نام اثر ( نام صحنه) در نظر گرفته شد که به عنوان یک سنت تا سالیان طولانی باقی ماند.

از ویژگی های منحصر به فرد دیگر آنکه برای اولین بار شاهد ظهور نقاشی هایی هستیم که هنرمند نگارگر آنها را امضا کرده است . جنید سلطانی (بغدادی) بزرگترین هنرمند این دوره است که برخی از آثارش را امضا نموده است . تا قبل و حتی بعد از این دوران (قرن 10هـ.) هیچگاه نگارگر اثرش را امضا نمی کرد و نمی کند.

مهمترین هنرمندان این مکتب عبارتند از جنید سلطانی و عبد الحی که هر دو از شاگران شمس الدین ، هنرمند مکتب تبریز اول بودند.

کتب

شاید مشهور ترین کتاب مکتب جلایری دیوان خواجوی کرمانی باشد که مثنوی عاشقانه همای و همایون بخشی از آن است. این نسخه که مربوط به سال 799هـ. است توسط جنید در 9صحنه تصویرگری شد و میر علی تبریزی آن را به خط نستعلیق نگارش کرد.

از دیگر کتب این دوران می توان موارد زیر را نام برد:

خمسه نظامی، عجایب المخلوقات قزوینی و کلیله و دمنه